Labayru Hiztegia

Iruzkinak eta proposamenak

cabeza Es: 1 s. Jefe o líder

buru (tb. en composición), buruzagi, nagusi (superior), ugazaba (patrono; sólo mas.); dignatario agintari, kargudun; guía gidari, gidatzaile.

Cabeza de comarca: Eskualdeburua.

La crítica va dirigida a la cabeza, a la directiva: Kritikea buruzagiei egin deutsee, zuzendaritzakoei.

: 2 s.f. Testa

buru, kankar (cráneo); col.; fig teilatu, ganbara, gaztai/gazta, kasko, kasket/kasketa.

Los órganos de los sentidos están principalmente en la cabeza: Zentzunen organoak gehienbat buruan dagoz.

: 3 s.f. Cuero cabelludo

kaskazal, buru.

: 4 s.f. Principio o parte delantera

buru, mustur/mutur, punta.

Nuestro equipo está en la cabeza de la clasificación: Gure taldea sailkapenaren buruan dago.

: 5 s.f. Extremo abultado

buru.

Cabeza de nabo: Arbi-burua.

: 6 s.f. Talento

buru, buruargi(tasun), adi(men), ulermen, talentu, endelgu, endelgamendu, korde, hedadura (apertura de miras), gogamen.

: 7 s.f. Res

(abel)buru, ganadu (frec. en plur.), azienda, abere(ki), kabala.

Hemos llegado a tener quince cabezas a la vez: Hamabost bururaino euki izan doguz aldi baten.

Horri loturiko hiztegi-sarrerak

cabeza abajo

cabeza abajo

1 loc. adv.

buru(a)z behera, musuz behera, goiko(a)z behera, azpiko(a)z gora; boca abajo ahuspez, behera adi, behera begira, behekoz gora, lepoz gora, muturka.

Los murciélagos pasan gran parte de su vida colgados cabeza abajo: Saguzaharrak bizialdiko hainbat denpora buruz behera eskegita emoten dabe. (bizk)

cabeza arriba

cabeza arriba

1 loc. adv.

buru(a)z gora, aho(a)z gora, hortzez gora, aratinik, errara, gora adi (boca arriba), gora begira (boca arriba).

cabeza de ajo

cabeza de ajo

berakatz- | baratxuri-buru.

cabeza de cartel

cabeza de cartel

kartelburu.

Hoy se anunciará el cabeza de cartel del festival: Gaur iragarriko dute zein izango den festibaleko kartelburua. (bat)

cabeza de familia

cabeza de familia

familiaburu, etxeko nagusi, etxeko buru, etxeko jaun, etxeburu, etxejaun, etxejaube/etxejabe, etxagun.

cabeza de partido

cabeza de partido

auzitegi-barrutiko buru.

cabeza de turco

cabeza de turco

errudun, pekatari/bekatari, hobendun, kulpadun, kopla-buruko, turko-buru.

cabeza dura

cabeza dura

burugogor, temati, temoso, tematsu, buruhandi, egoskor, egosgogor, kasketatsu, buruti, temosa (solo fem.).

cabeza loca

cabeza loca

txoriburu, buruarin, txolin, kaskarin, buruloka, zorango, txanberlin, ameslari, amesgile.

cabeza rapada

cabeza rapada

burumotz, kaskamotz, skinhead.

con la cabeza descubierta

con la cabeza descubierta

1 loc.

buruts(ik), buru-has, kaskutsik.

tener la cabeza bien amueblada

tener la cabeza bien amueblada

1 loc. vb.

burutik ondo jantzita egon, buruz ondo jantzia egon, buru onekoa izan, sen onekoa izan, zentzun onekoa izan/zentzu onekoa izan, haginak bardinduta euki/hortzak berdinduta izan (expr.).

Para lo joven que es tiene la cabeza bien amueblada: Gaztea izanagatik, buruz ondo jantzia dago. (bat)

Presume de tener la cabeza bien amueblada, pero todavía le queda mucho que aprender: Haginak bardinduta daukazalakoan dago, baina hondino asko ikasi behar dau. (bizk)

tener la cabeza en su sitio

tener la cabeza en su sitio

1 loc. vb.

burua euki/burua izan, buruduna izan, senduna izan, zentzunduna izan/zentzuduna izan, zentzunezkoa izan/zentzuzkoa izan, haginak bardinduta euki/hortzak berdinduta izan (expr.).

Si tuvieras la cabeza en su sitio no harías esas tonterías: Buru pizka bat bazenu, ez zenuke horrelako zorakeriarik egingo. (bat)

Para desempeñar cargos de responsabilidad se necesita tener la cabeza en su sitio: Ardura handietan dabilenak zentzundunak izan behar dau. (bizk)

tener la cabeza llena de pájaros

tener la cabeza llena de pájaros

1 loc. vb. (col.)

txoriburua izan, buruarina izan, burubakoa izan/burugabea izan, kaskarina izan, txolina izan, txakur-amesak euki/txakur-ametsak eduki, posporoak baino buru gitxiago euki/pospoloak baino buru gutxiago eduki.

Todavía es un niño y tiene la cabeza llena de pájaros: Oraindino umea da eta txoriburua. (bizk)

a la cabeza

a la cabeza

1 loc. adv.

aurreren/aurrenen, lehenen, buruan, buru.

Fue a la cabeza del pelotón durante toda la carrera: Lasterketa osoan joan zan aurreren. (bizk)

calentar la cabeza

calentar la cabeza [a alguien]

1 loc. vb.

burua berotu, burua bete, burua harrotu, gantza emon/gantza eman, putzak emon/putzak eman, haizea emon/haizea eman, puztu, burua txakur-amesakaz bete/burua txakur-ametsekin bete.

ikusi calentarse la cabeza

Quieres calentarme la cabeza, pero no lo vas a conseguir: Burua berotu gura deustazu, baina ez dozu lortuko. (bizk)

Ya te han vuelto a calentar la cabeza, ¿verdad?: Oraingoan ere bete dizu burua baten batek, ezta? (bat)

sin calentar el coco, calentar los cascos, calentar las orejas

calentarse la cabeza

calentarse la cabeza

1 loc. vb.

burua apurtu, burua hausi, burua urratu, buru-buruak egin, burua nekatu, garunak urtu (expr.), larregi pentsau/gehiegi pentsatu, gogor pentsau/gogor pentsatu.

ikusi calentar la cabeza, abrir la cabeza o romper la cabeza

Por más que me caliento la cabeza, no veo otra solución: Hemen nabil burua apurtu beharrean, baina ezin beste biderik topau! (bizk)

No te rompas más la cabeza; lo hecho hecho está: Ez bururik gehiago nekatu; egindakoak eginda daude! (bat)

sin calentarse los cascos o romperse los cascos, devanarse los sesos

comerse la cabeza

comerse la cabeza

1 loc. vb. (col.)

burua apurtu, burua hausi/hautsi, burua urratu, burua nekatu, burua jan, garunak urtu (expr.), buruari behar lar emon/buruari lan gehiegi eman, buruari bueltak emon/buruari bueltak eman, gogor pentsau/gogor pentsatu, larregi pentsau/gehiegi pentsatu.

ikusi comer la cabeza

No hace falta comerse mucho la cabeza para saber lo que ha pasado: Hori halaxe izan dela jakiteko burua asko hautsi beharrik ez dago. (bat)

Te comes tanto la cabeza que te haces mucho daño: Buruari behar lar emoten deutsazu eta zeure kalterako baino ez zabilz. (bizk)

sin comerse el coco, comerse el tarro

de cabeza

de cabeza

1 loc. adv. Con la cabeza por delante

buruz behera, buruz aurrera.

Ha caído cabeza abajo por las escaleras y tiene magulladuras en las piernas: Buruz behera jausi da eskilaretatik eta mailatuak daukaz bernetan. (bizk)

2 loc. adv. Con la cabeza

buruaz/buruz.

Remató de cabeza al fondo de la red: Baloia buruz jo eta sare barrura bidali zuen. (bat)

3 loc. adv. Sin titubear

(bi) begiak itxita, oso-osoan, duda-mudarik gabe.

Si te dice que vayas, vas de cabeza: Joateko badinotsu, haor zoaz oso-osoan! (bizk)

4 loc. adv. Con posibilidad de repetirlo exactamente

buruz, gogoz.

sin de memoria

estar mal de la cabeza

estar mal de la cabeza

1 loc. vb. (col.)

burutik eginda egon, (burutik) eraginda egon, (burutik) jota egon, (burutik) ondo egon ez, (burutik) sano egon ez, harrikadea euki/harrikada eduki (expr.), ganbaratik ondo egon ez (expr.), burua pitzatuta eduki, zoratuta egon, erotuta egon.

sin estar mal de la chaveta, estar mal de la azotea, estar mal de la chimenea, estar mal de la pelota

írsele la cabeza

írsele la cabeza

1 loc. vb. Marearse

burua joan, ondoeza egin, ondoezik jarri, larrikuntzea egin/larrikuntza egin, zorabiotu/zorabiatu, mareatu, baibena euki/baibena eduki, burua idun gainean ezin euki/burua idun gainean ezin eduki (expr.).

Se le ha ido la cabeza y ha caído escaleras abajo: Burua joan zait eta eskaileretatik behera jausi da. (bat)

Se me va la cabeza: Ezin dot idun gainean burua euki. (bizk)

2 loc. vb. No razonar

burutik egin, burua galdu, (burutik) ondo egon ez, (burutik) sano egon ez, burua ondo euki ez/burua ondo eduki ez, samatik gorakoa txarto euki/samatik gorakoa txarto eduki (expr.), laprastadako burua euki/laprastadako burua izan (expr.), burua pitzatuta eduki.

Hace tiempo que se le va la cabeza: Aspalditik ez dago burutik sano.

sin írsele la olla, írsele la pinza

levantar la cabeza

levantar la cabeza

1 loc. vb. (col.)

bizirik egon, bizi izan, burua altzau/burua altxatu, berbiztu/berpiztu (resucitar).

Si mi marido levantara la cabeza, no se lo creería: Senarra biziko balitz, ez leuke sinistu be egingo. (bizk)

martillearle la cabeza

martillearle la cabeza

1 loc. vb.

buruan erabili, gogoan erabili, ezin burutik kendu, burua estutu.

Un único pensamiento le martilleaba la cabeza: Ez zerabilen buruan beste konturik.

meterle en la cabeza

meterle en la cabeza

1 loc. vb.

buruan sartuazo/buruan sarrarazi, buruan hartuazo/buruan harrarazi, sinistuazo/sinetsarazi, ustea hartuazo/ustea harrarazi.

ikusi metérsele en la cabeza

No le metas esas cosas en la cabeza al pobre niño: Ez egiozu buruan holako gauzarik sartu ume koitaduari. (bizk)

Eran otros tiempos, y nos metían en la cabeza la importancia de casarnos cuanto más jóvenes mejor: Lehengo kontuak dira eta, zenbat eta gazteago ezkondu hobe genuela sinetsarazten ziguten. (bat)

sin meterle en el coco, meterle en la mollera

metérsele en la cabeza

metérsele en la cabeza

1 loc. vb. (col.)

buruan sartu, burutasuna hartu, begi-bitartean sartu, burutazinoak emon/burutazioak eman, kasketa egin, kasketak heldu, bete-betean egon, sinistuta egon/sinetsita egon.

ikusi meterle en la cabeza

Se me metió en la cabeza ir a nado hasta la orilla: Ur-bazterreraino uger joan behar neban; horrexek burutazinoak emon eustan. (bizk)

sin metérsele en el coco, metérsele en la mollera

no levantar cabeza

no levantar cabeza

1 loc. vb. (col.)

ezin burua jaso, ezin burua atera, ezin burua altzau/ezin burua altxatu, ezin aurrera urten/ezin aurrera irten, ezin aurrera egin; estar abatido behea jota egon, lur jota egon.

Desde que murió su mujer está que no levanta cabeza: Andrea hil jakonik hona, burua altzau ezinik dabil. (bizk)

perder la cabeza

perder la cabeza

1 loc. vb. (col.)

-(r)i burutik egin, burua galdu, -(r)i burua nahasi, burutik joan, burutik jauzi, zoratu, erotu, (burutik) jota egon (expr.), (burutik) eraginda egon (expr.).

sin perder el juicio, perder la razón

por cabeza

por cabeza

1 loc. adv.

laguneko, buruko, personako/pertsonako, bakotxeko/bakoitzeko, bakotxari/bakoitzari, [núm.]-na.

Dos por cabeza: Bina, bakotxari/bakoitzari bi, bi laguneko.

romperse la cabeza

romperse la cabeza

1 loc. vb.

burua eiho/eho, garunak eiho/eho, burua hausi/hautsi, burua apurtu, burua urratu, garunak urtu, burua nekatu, buruari bueltak emon/buruari bueltak eman.

En lugar de romperte la cabeza, pide ayuda: Burua urratu beharrean, eskatu laguntasuna.

No nos rompamos la cabeza, que la solución no está en nuestras manos: Alperrik gabilz burua eihoten, konponbidea ez dago gure esku eta. (bizk)

sin comerse el coco, comerse el tarro, devanarse los sesos, calentarse la cabeza

rondarle por la cabeza

rondarle por la cabeza

1 loc. vb.

buruan erabili, gogoan erabili, akorduan erabili, hausnarrean ibili, pentsau/pentsatu, hausnartu.

-¿Vas a dejar el trabajo? -No lo sé, pero es algo que me ronda por la cabeza desde hace un tiempo: -Lana utzi behar al duzu? -Ez dakit, baina aspaldian darabilt buruan. (bat)

Es una idea que nos ronda por la cabeza, pero aún no tenemos nada decidido: Hausnarrean darabilgun kontua da, baina hondinokarren ez dogu ebatzirik hartu. (bizk)

sentar la cabeza

sentar la cabeza

1 loc. vb.

zentzuna hartu/zentzua hartu, ganorea hartu/ganora hartu, zuztarra hartu (fig.), zentzunean sartu/zentzuan sartu, arrastoan sartu, gatzaren ardurea hartu/gatzaren ardura hartu (expr.), zentzundu/zentzatu, zoldu (fig.), zolitu/zoritu (fig.), formaldu, zintzotu.

¡Ya va siendo hora de que sientes la cabeza!: Nozonoz zuztarra hartu beharko dozu, mutil! (bizk)

No hay quien le haga sentar la cabeza: Ez dago hori arrastoan sartuko duenik. (bat)

Algunos nunca llegan a sentar la cabeza: Batzuk ez dozak sekula zolduko! (bizk)

subírsele a la cabeza

subírsele a la cabeza

1 loc. vb. (col.) Achisparle

burura egin, burura igon/burura igo, burua berotu, burua hartu, burutik jo, txolindu, txispatu, txoromorotu, txerbeldu/zerbeldu, zerrepeldu, berdoztu, birloratu.

Se me ha subido el vino a la cabeza: Honek ardaoonek burura egin deust. (bizk)

2 loc. vb. (col.) Envanecerle

burura egin, burura igon/burura igo, burua hartu, harrotu, gangartu, harropuztu, gangarra altzauta ibili.

La fama se le ha subido a la cabeza: Fameak burura egin deutso. (bizk)

tener buena cabeza

tener buena cabeza

1 loc. vb. (col.)

buru onekoa izan, buru ona euki/buru ona izan, buru argia euki/buru argia izan.

ikusi tener mala cabeza

Tengo muy buena cabeza para memorizar números de teléfono: Buru ona daukat telefono-zenbakiak buruz ikasteko.

sin tener buena memoria

tener mala cabeza

tener mala cabeza

1 loc. vb. Recordar con dificultad

buru txarrekoa izan, buru txarra euki/buru txarra izan, buru astuna euki/buru astuna izan.

ikusi tener buena cabeza

Es de preocupar la mala cabeza que tengo: Arduratzeko modukoa da daukadan buru txarra. (bizk)

sin tener mala memoria

2 loc. vb. (col.) Actuar sin juicio

burubakoa izan/burugabe(ko)a izan, senbakoa izan/sengabe(ko)a izan, zentzunbakoa izan/zentzugabe(ko)a izan, buruarina izan, bururik euki ez/bururik izan ez.

traer de cabeza

traer de cabeza

1 loc. vb. (col.)

-(r)i burutik eragin, -(r)i gogait eragin, -(r)i ernegau eragin/-(r)i ernegatu eragin, zoratu, erotu.

Sus idas y venidas me traen de cabeza: Haren joan-etorriek burutik eragiten didate. (bat)

venir a la cabeza

venir a la cabeza

1 loc. vb.

-(r)i gogora etorri, -(r)i burura etorri, -(r)i akordura etorri, -(r)i akordau/-(r)i akordatu, -(r)i bururatu, -(r)i otu, gogoratu, gogoak emon/gogoak eman.

No me viene a la cabeza el nombre del río que pasa por Valladolid: Ez jatort burura Valladolidetik zehar doan errekearen izena. (bizk)

sin traer a la mente, venir a la mente