Euskera
Castellano
Labayru Hiztegia
DICCIONARIO
LABAYRU
DICCIONARIO
FRASEOLÓGICO
Eu
Es
Eu
Es
Es
Eu
Argazkia: Labayru Fundazioa
Comentarios y sugerencias
hil
1
Eu
1
ad. da
,
ad. dau
(col.)
,
(lit.)
,
(col.)
morir
,
fallecer
,
irse al otro mundo
.
Gazterik hil da.
Hiltea erraza da, biziteak emoten dau beharlekua.
Hil eta biziko alkartu dira, betiko.
Hil zorian, hil beharrean.
esr
Atzo jaio eta gaur hil, denporea arin dabil.
sin
zendu
,
mundua itxi/utzi
,
garbitu
,
akabau/akabatu
,
mundu honetatik bestera joan
2
ad. dau
matar
,
asesinar
,
ejecutar
.
Kolpeka hil eben.
Ez eban euki inor hilteko asmorik.
Guda denporan hil eben.
Bere burua hil eban.
sin
heriotzea emon/heriotza eman
,
sarraskitu
,
ero
,
tragau/tragatu
,
akabau/akabatu
3
ad. da
,
ad. dau
aplacar
,
moderar
,
amortiguar
.
Gralm. ref. a sentimientos, deseos, etc.
Neure gosea hiltzeko beste ere ez dut irabazten.
Lurreko plazerrek ez dute zure egarria hilko.
Zakuak hil zion ukaldia.
sin
kamustu
4
ad. da
,
ad. dau
desaparecer
,
hacer desaparecer
,
dejar de existir
.
Ohitura hori duela mende bat hil zen.
Inoiz bizi-bizi egon diran hizkuntza hilak berpizteko.
5
ad. da
,
ad. dau
borrar
,
anular
;
cancelar
.
Ref. a escritos, deudas, etc.
Izkribu bat hiltzea
:
Borrar un escrito.
Paper hila
:
Papel anulado, desprovisto de autenticidad.
Umeak gurasoakanako daben zorra ez da inoiz hilten.
6
ad. da
acabarse
,
terminarse
,
finalizarse
.
Atsekabe eta pena guztiak hil eta zoriontasunak beteko deutsu bihotza.
Urte zaharra hil eta barria jaioko da.
sin
amaitu
,
bukatu
7
ad. da
,
ad. dau
apagar
(se)
,
dejar de alumbrar
,
dejar de estar encendido
.
Argia hil da eta iluntasuna da nagusi.
Arin hil eben sua suhiltzaileak.
sin
itzali
,
amatau/amatatu
8
iz.
,
adj.
muerto -ta
.
Txakur hilak ez du zaunka egiten.
esr
Hila lurpera, gosea baratzera
:
El muerto al hoyo y el vivo al bollo.
esr
Hila lurpera, biziak asera
:
El muerto al hoyo y el vivo al bollo.
(A. Oihenart, Prov. 236)
sin
hildako
9
adj.
muerto -ta
,
sin brío
,
sin ánimo
,
flojo -ja
,
perezoso -sa
.
Nagia eta hila da eta inork ez dau gura beharrerako.
Hila eta indarbakoa da.
Edari hila da eta ez deutsu kalterik egingo.
Ostikada hil bat baino ez dio eman.
sin
motel
,
odolbako
(bizk)
/
odolgabe
(bat)
10
adj.
tranquilo -la
,
sosegado -da
,
manso -sa
.
Ez zen ezertariko zaratarik entzuten, toki hila zen.
sin
nasai
(bizk)
/
lasai
(bat)
,
bare
11
adj.
lento -ta
,
bajo de intensidad
.
Beti su hil eta motelean egon behar du.
Argi hila zegoen etxe guztian.
Pilota hilak atera ditu Belokiren kontra egiteko.
12
iz.
muerte
.
Osabaren hil egunetik bost urtera egin zioten gorazarrea.
sin
heriotza
Términos relacionados
hil aginean | aginik
hil
aginean | aginik
1
adb. lok.
a punto de morir
,
agonizando
.
Gehienetan
egon
eta
izan
aditzakaz.
Hil aginean egoan koitadua
:
El pobre estaba agonizando.
(bizk)
Hil aginik egon nintzala salbau egin ninduan
:
Me salvó cuando estuve a punto de morir.
(bizk)
sin
hilzorian
hil ala biziko
hil
ala biziko
1
adj. lok.
de vida o muerte
,
muy importante
.
Hil ala biziko partida da bi taldeentzat
:
Es un partido de vida o muerte para ambos equipos.
sin
hil edo biziko
hil beharrean | beharrik
hil
beharrean | beharrik
1
adb. lok.
a punto de morir
,
agonizando
.
Gehienetan
egon
eta
izan
aditzakaz.
Leihotik jausi eta hil beharrean egon da egunetan
:
Se cayó de la ventana y ha estado agonizando durante días.
Hil beharrik zegoela esan zituen azken hitzak
:
Dijo sus últimas palabras cuando estuvo a punto de morir.
(bat)
sin
hilzorian
,
hiletsian
hil beharrez
hil
beharrez
1
adb. lok.
a punto de morir
,
agonizando
.
Gehienetan
egon
eta
izan
aditzakaz.
Hil beharrez dago, atzenetan
:
Está a punto de morir, en las últimas.
sin
hilzorian
2
adb. lok.
desahuciado -da
.
Gaixo larriren bat dauka eta hil beharrez dago
:
Tiene alguna enfermedad grave y está desahuciado.
(bat)
sin
etsi
hil edo bizi
hil
edo bizi
1
adb. lok.
a vida o muerte
.
Hil edo bizi operatu zuten bihotzetik
:
Le operaron del corazón a vida o muerte.
(bat)
2
adb. lok.
cueste lo que cueste
,
a toda costa
,
a todo trance
,
(sea) como sea
.
Bada garaia aurrera egiteko, hil edo bizi
:
Ya es hora de tirar para adelante, cueste lo que cueste.
Hil edo bizi sartu behar dugu, ezin gara kanpoan geratu
:
Tenemos que entrar a toda costa, no podemos quedarnos fuera.
(bat)
hil edo biziko
hil
edo biziko
1
adj. lok.
de vida o muerte
,
muy importante
.
Hil edo biziko ebaketa egin diote
:
Se ha sometido a una operación de vida o muerte.
(bat)
Ez da badaezpadako kontua, hil edo bizikoa baino
:
No se trata de una nimiedad, sino de algo muy importante.
(bizk)
sin
hil ala biziko
hil eta gero, salda bero
hil
eta gero, salda bero
1
lok.
(irón.)
a buenas horas (mangas verdes)
.
Laurogei urteko ama zaharrari hortzak konpontzen hasi jako; badakizu, hil eta gero, salda bero
:
Ha empezado a arreglarle la dentadura a su madre de ochenta años; ¡a buenas horas mangas verdes!
(bat)
sin
mahatsak janda etorri
,
ura pasau eta presea egin/ura pasatu eta presa egin
,
habiea egin danerako txoria hil
(bizk)
/
habia egin denerako txoria hil
(bat)
,
sasoi onean
,
tertzio onean
,
ordu onean
hil eta herio
hil
eta herio
1
adb. lok.
en todo y por todo
,
a toda costa
,
a todo trance
.
Hil eta herio nahi izan zuen joan
:
Quiso ir a toda costa.
(bat)
hil hurran
hil
hurran
1
adb.
a punto de morir
.
Gehienetan
egon
eta
izan
aditzakaz.
Ohe gainean hil hurran zetzan andre gaztea.
Ez dago zereginik, hil hurran da.
sin
hilzorian
,
hiletsian
2
iz.
,
adj.
agonizante
,
cercano a la muerte
.
Hil hurranari ura eman zion.
hil-bazkari
hil
-bazkari
1
iz.
comida de funeral
.
Ref. a la que antiguamente se ofrecía tras el entierro y las honras fúnebres.
sin
ondra-bazkari
hil-ezkila
hil
-ezkila
1
iz.
campana fúnebre
,
toque de campana a muerto
.
Hil-ezkilak desberdin ematen dira andrazkoa edo gizonezkoa izan.
hil-gogor
hil
-gogor
1
adb.
muerto en el acto
,
tieso -sa
.
Bihotzak huts egin dio eta hil-gogor erori da lurrera.
Hil-gogor gelditu zen.
hil-jantzi
hil
-jantzi
1
iz.
mortaja
.
Haren hil-jantziak euren artean banatu ebezan.
sin
hilatorra
hil-kanpai
hil
-kanpai
1
iz.
toque de campana a muerto
.
hil-kapila/-kapera
hil
-kapila/-kapera
1
iz.
capilla ardiente
.
hil-lor
hil
-lor
1
iz.
conducción de cadáver
.
hil-meza
hil
-meza
1
iz.
funeral
.
sin
hileta
hil-mezu
hil
-mezu
1
iz.
aviso de defunción
.
Osabaren hil-mezua bidali zuten.
sin
hildamu
2
iz.
esquela
.
sin
hildamu
hil-miesa/-mihise
hil
-miesa/-mihise
1
iz.
sudario
,
mortaja
.
sin
andaizara
,
gorputz-izara
2
iz.
paño con que se adornaba la cámara mortuoria
.
hil-ohe
hil
-ohe
1
iz.
lecho de muerte
.
Gogor eta hotz zetzan bere hil-ohean.
2
iz.
féretro
.
sin
ataute
,
katabut
,
hilkutxa
,
zerraldo
,
karkamo
,
kataburu
3
iz.
cámara mortuoria
.
Ref. a una estructura de madera decorada con telas y motivos vegetales que se habilitaba para el velatorio.
hil-ohore
hil
-ohore
1
iz.
honras fúnebres
.
Hil-ohore egileak horiek izan dira.
hil-oihal
hil
-oihal
1
iz.
sudario
.
sin
andaizara
,
gorputz-izara
hil-opil
hil
-opil
1
iz.
pan de ofrenda
.
Esp. utilizado en los ritos funerarios.
sin
arima-olata
,
arimen ogi
hil-otoitz
hil
-otoitz
1
iz.
responso
,
rezo por un difunto
.
sin
errespontsu
hil-pisu
hil
-pisu
1
iz.
peso en canal
.
Hil-pisuan ez da berrehun kilora helduko.
hil-zeinu
hil
-zeinu
1
iz.
toque de campana a muerto
.
Hilen egun
Hilen egun
1
iz. ber.
Erl.
Día de Ánimas
.
sin
Arimen egun
hilik
hil
ik
1
adb.
muerto -ta
,
con los pies por delante
.
Hilik datza
:
Está muerto.
sin
siku
(bizk)
/
seko
(bat)
bertan hil
bertan
hil
1
lok./form.
,
ad. lok.
(kolok.)
,
(col.)
que me muera si...
,
que me caiga muerto aquí mismo
.
Egia santua da. Bertan hil!
:
Es la pura verdad. Que me muera si miento.
(bat)
-Zer edo zer hartuko zenidan, ezta? -Bertan hil!
:
-Ya me habrás birlado algo. ¿O no? -Que me caiga muerta aquí mismo.
(bat)