Labayru Hiztegia

helar Es

1 vb. Ref. al tiempo, producirse una helada

leia | izotza | horma | jela egin (tb. con bota), izoztu, hormatu.

Anoche heló y hoy a la mañana no me arrancaba el coche: Bart leia egin dau, eta gaur goizean kotxea arrankau ezinean ibili naz.

2 vb. Sobrecoger o sorprender

harritu, zurtu, aho(a) bete hazurregaz itxi/aho(a) bete hezurrekin utzi (tb. con aho(a) bete hortzekin), sor eta gor itxi/utzi, harri eta zur itxi/utzi, zur eta lur itxi/utzi, zurtz eginda | aho zabalik itxi/utzi; horrorizar bildurtu/beldurtu, ikaratu, izutu, -(r)i bildur(ra) emon/-(r)i beldur(ra) eman, -(r)i ikarea emon/-(r)i ikara eman, zukuruztu.

Sus palabras nos helaron a todos: Haren berbek sor eta gor itxi ginduezan gu danok.

Aquel chillido me heló la sangre: Harek oihuak ikaratu egin ninduan.

3 vb. Frustrar

bertan behera itxi/utzi, hotzitu/hoztu, hondatu, alperrik/alferrik galdu, zapuztu, kakaztu (col.).

Aquel acontecimiento heló mis ilusiones: Gertaera hark bertan behera utzi zituen nire ilusioak.

4 vb. prnl. Ponerse frío

hotzitu/hoztu, izoztu, jelatu, hotzak hil | tragau/tragatu (morirse de frío), hotz-hotz eginda egon, hotzakilik egon, kipaututa | hozminduta | kikilduta | ikolduta | uzkurtuta egon (entumecerse).

Si sales así a la calle, te vas a helar: Hotzitu egingo zara holan urteten badozu kalera.

Si no llevas guantes, se te helarán las manos: Esku-narruak janzten ez badozuz, kipaututa ekarriko dozuz atzamarrak.

5 vb., vb. prnl. Cuajar o solidificar

gogortu; frec. ref. a líquidos lei | izotz egin, leitu, izoztu, jelatu, hormatu, kristal egin (cristalizar); // sólo [vb. prnl.], estar helado lei | izotz eginda egon, leituta | izoztuta egon.

El frío de la noche heló el cuerpo sin vida del montañero: Gaueko hotzak gogortu egin eban mendizalearen gorpua.

Se ha helado el agua de los charcos: Ura lei eginik dago potxingoetan.

6 vb., vb. prnl. Dañar las plantas

zimeldu, igartu/ihartu, idortu, maskaldu, histu; // sólo [vb. prnl.] zapuztu, makaldu, pirtxildu.

Con este frío se han helado las plantas del balcón: Honegaz hotzagaz balkoiko landarak igartu egin dira.