Labayru Hiztegia

izan Eu

1 ad. trink., ad. da

ser.

Bizia laburra da: La vida es corta.

Nor zara zu?: ¿Quién eres?

2 ad. da

existir, haber.

Nire eretxian, munduan danik politena da: Para mí es lo más bonito que hay en el mundo. (bizk)

sin egon, existidu (bizk)/existitu (bat)

3 ad. da

estar, hallarse, andar.

Joseba ez dago etxean, ikastolatik da: Joseba no está en casa, está en la ikastola.

Non da gure etxeko nagusia?

Basotik izan gara: Hemos estado en el monte.

sin egon

4 ad. da

ir.

Amagana izan zarie gaur?: ¿Habéis ido donde la madre hoy? (bizk)

Bilbora izan gara: Hemos ido a Bilbao.

sin joan

5 ad. da

suceder.

Zer izango ete da nizaz?: ¿Qué será de mí? (bizk)

sin jazo

6 ad. da

valer, costar.

Zenbat da?: ¿Cuánto cuesta?

Hirurogei zentimoan da kipula-landarea: La planta de cebolla cuesta sesenta céntimos. (bizk)

sin kostau/kostatu, balio izan

7 ad. da

sentir, tener sensaciones.

Gose naz: Tengo hambre. (bizk)

Egarri gara: Tenemos sed.

Hotz zarie: Teneís frío. (bizk)

Bildur naz: Tengo miedo. (bizk)

Azkura izan: Tener comezón.

8 ad. dau

haber, tener, poseer, abarcar.

Gogo izan: Tener ganas.

Tabakoa ixteko behar-beharrezkoa da borondatea izatea: Para dejar el tabaco es necesario tener fuerza de voluntad. (bizk)

Nik ez dut borondaterik: No tengo fuerza de voluntad. (bat)

Txapela eskuan dauela etorri jaku: Ha venido con la boina en la mano. (bizk)

Hau aita dot: Es mi padre. (bizk)

Peru nauzue: Soy Peru. (bat)

sin gorde, euki (bizk)/eduki (bat)

ikusi ukan, edun

9 ad. da

llamarse.

Zelan jako izena horreri?: ¿Cómo se llama? (bizk)

sin deitu

10 ad. lok., ad. da

encontrarse en; andar por.

Aurrean -tik osagarria dauela.

Nondik ete da gure mutikoa goizeko ordu biak eta etxera ailegau barik?: ¿Por dónde andará el chaval sin llegar a casa a las dos de la madrugada? (bizk)

11 ad. da

Raíz de formas verbales auxiliares tales como, naz/naiz, jat/zait, nintzateke, etc.

Partizipio horren aditz-jokoak aditz iragangaitzen indikatiboko eta baldintzazko aditz-formen laguntzaileak dira; aditz-laguntzaileok, bizkaieraz zein batuaz, partizipioagaz batera datoz.

Goizetik etorri naz.

Poz-pozik joan gintxakozan izeko zaharrari.

Ez du harririk ikusi eta erori egin da.

ikusi edun

12 ad. da, ad. dau

Verbo auxiliar empleado en diversas locuciones, tales como gura izan, nahi izan, behar izan, etc.

Etorri behar izan dot: He tenido que venir. (bizk)

Ezin izango naz joan: No podré ir. (bizk)

Egin ahal izaten dot: Lo suelo poder hacer. (bizk)

Bildur bazara, ez zaitez barruraino sartu: Si tienes miedo, no entres hasta dentro. (bizk)

Berak joan gura izan dau: Ha querido ir ella. (bizk)

Nahi izan balu, egingo zukeen: Si hubiera querido, lo hubiera hecho. (bat)

13 iz.

pasado -da, que ha sido.

esr Izana izen gaitza: Tiempo ido, nunca más venido. (A. Oihenart, Prov. 282)

14 iz.

haber, bien, posesión, hacienda.

Izan handiak eukazan.

sin ondasun, euki (bizk)/eduki (bat)

15 iz.

ser, sustancia.

Izena da bat eta izana bi.

16 adj.

ex.

Gure maisu zana beste herri batera bialdu dabe: Han enviado a nuestro ex maestro a otro pueblo. (bizk)

sin ohi