Labayru Hiztegia

Iruzkinak eta proposamenak

izan Eu: 1 ad. trink., ad. da

ser.

Bizia laburra da: La vida es corta.

Nor zara zu?: ¿Quién eres?

: 2 ad. da

existir, haber.

Nire eretxian, munduan danik politena da: Para mí es lo más bonito que hay en el mundo. (bizk)

sin egon, existidu (bizk)/existitu (bat)

: 3 ad. da

estar, hallarse, andar.

Joseba ez dago etxean, ikastolatik da: Joseba no está en casa, está en la ikastola.

Non da gure etxeko nagusia?

Basotik izan gara: Hemos estado en el monte.

sin egon

: 4 ad. da

ir.

Amagana izan zarie gaur?: ¿Habéis ido donde la madre hoy? (bizk)

Bilbora izan gara: Hemos ido a Bilbao.

sin joan

: 5 ad. da

suceder.

Zer izango ete da nizaz?: ¿Qué será de mí? (bizk)

sin jazo

: 6 ad. da

valer, costar.

Zenbat da?: ¿Cuánto cuesta?

Hirurogei zentimoan da kipula-landarea: La planta de cebolla cuesta sesenta céntimos. (bizk)

sin kostau/kostatu, balio izan

: 7 ad. da

sentir, tener sensaciones.

Gose naz: Tengo hambre. (bizk)

Egarri gara: Tenemos sed.

Hotz zarie: Teneís frío. (bizk)

Bildur naz: Tengo miedo. (bizk)

Azkura izan: Tener comezón.

: 8 ad. dau

haber, tener, poseer, abarcar.

Gogo izan: Tener ganas.

Tabakoa ixteko behar-beharrezkoa da borondatea izatea: Para dejar el tabaco es necesario tener fuerza de voluntad. (bizk)

Nik ez dut borondaterik: No tengo fuerza de voluntad. (bat)

Txapela eskuan dauela etorri jaku: Ha venido con la boina en la mano. (bizk)

Hau aita dot: Es mi padre. (bizk)

Peru nauzue: Soy Peru. (bat)

sin gorde, euki (bizk)/eduki (bat)

ikusi ukan, edun

: 9 ad. da

llamarse.

Zelan jako izena horreri?: ¿Cómo se llama? (bizk)

sin deitu

: 10 ad. lok., ad. da

encontrarse en; andar por.

Aurrean -tik osagarria dauela.

Nondik ete da gure mutikoa goizeko ordu biak eta etxera ailegau barik?: ¿Por dónde andará el chaval sin llegar a casa a las dos de la madrugada? (bizk)

: 11 ad. da

Raíz de formas verbales auxiliares tales como, naz/naiz, jat/zait, nintzateke, etc.

Partizipio horren aditz-jokoak aditz iragangaitzen indikatiboko eta baldintzazko aditz-formen laguntzaileak dira; aditz-laguntzaileok, bizkaieraz zein batuaz, partizipioagaz batera datoz.

Goizetik etorri naz.

Poz-pozik joan gintxakozan izeko zaharrari.

Ez du harririk ikusi eta erori egin da.

ikusi edun

: 12 ad. da, ad. dau

Verbo auxiliar empleado en diversas locuciones, tales como gura izan, nahi izan, behar izan, etc.

Etorri behar izan dot: He tenido que venir. (bizk)

Ezin izango naz joan: No podré ir. (bizk)

Egin ahal izaten dot: Lo suelo poder hacer. (bizk)

Bildur bazara, ez zaitez barruraino sartu: Si tienes miedo, no entres hasta dentro. (bizk)

Berak joan gura izan dau: Ha querido ir ella. (bizk)

Nahi izan balu, egingo zukeen: Si hubiera querido, lo hubiera hecho. (bat)

: 13 iz.

pasado -da, que ha sido.

esr Izana izen gaitza: Tiempo ido, nunca más venido. (A. Oihenart, Prov. 282)

: 14 iz.

haber, bien, posesión, hacienda.

Izan handiak eukazan.

sin ondasun, euki (bizk)/eduki (bat)

: 16 adj.

ex.

Gure maisu zana beste herri batera bialdu dabe: Han enviado a nuestro ex maestro a otro pueblo. (bizk)

sin ohi